Wiedza o procesach zachodzących w przyrodzie i kontrola stanu środowiska leśnego pozwalają leśnikom na wczesną diagnozę zagrożeń, mogących wpłynąć negatywnie na stan lasu. Każdego roku podejmują oni działania mające na celu zachowanie trwałości lasu i zwiększenie jego naturalnej odporności na czynniki szkodotwórcze.

     Ochrona lasu (w ogromnym skrócie) polega ona na prognozowaniu, kontroli, zapobieganiu, wyborze metod i ograniczaniu niekorzystnych zjawisk zagrażających trwałości ekosystemów leśnych. Te niekorzystne zjawiska to czynniki:
 
• biotyczne: nicienie, roztocza, owady (najważniejsza grupa szkodników leśnych), gryzonie, zwierzyna płowa, itp.
• abiotyczne: wiatry, okiść , powodzie, pożary, zbyt niska lub zbyt wysoka temperatura, nadmierna insolacja itp.
• antropogeniczne: imisje przemysłowe, zapylenie, zasolenie gleb, itp.
 
     Powierzchnie leśne na obu obrębach leśnych z racji znacząco odmiennych uwarunkowań glebowych, siedliskowych i wodnych, znacząco różnią się „podatnością” na szkodliwe wpływy tych czynników.
     Środkowa i północno-środkowa część obrębu Ławszowa, a także południowa i środkowa część obrębu Świętoszów z racji występowania ubogich siedlisk o skrajnie niskim poziomie wód gruntowych i opadach na poziomie 400 – 450 mm rocznie, charakteryzuje się mało zróżnicowaniem gatunkowym zarówno drzewostanów jak i niższych pięter roślinności. W znacznym procencie brakiem jakiegokolwiek runa leśnego. Drzewostany te wykazują większą podatność na szkodliwy wpływ czynników biotycznych i abiotycznych.

     Nieliczne drzewostany nadleśnictwa występujące na żyźniejszych i bardziej uwilgotnionych siedliskach, charakteryzują się większą „odpornością na te czynniki” jednocześnie będąc bardziej podatnym na szkody od wiatru, które okresowo są dość znaczne.

CZYNNIKI BIOTYCZNE

SZKODNIKI KORZENI

     Do najważniejszych szkodników korzeni drzew leśnych należą pędraki chrabąszczy. Na terenie Nadleśnictwa Świętoszów, od kilku lat, nie rejestrujemy szkód powodowanych przez szkodniki glebowe.

SZKODNIKI UPRAW

    Do najgroźniejszych szkodników upraw występujących na terenie nadleśnictwa należy szeliniak sosnowiec, którego pojaw obserwowano na uprawach zakładanych na terenach poligonowych. Jego występowanie uzależnione jest od warunków pogodowych w czasie rójki. W celu stwierdzenia występowania jego osobników stosuje się monitorowanie populacji za pomocą dołków chwytnych (dołek z chrustem).

SZKODNIKI MŁODNIKÓW

     Ze strony tej grupy szkodników zagrożenie istnieje na ubogich terenach poligonowych. Z potencjalnie zagrażających lasom nadleśnictwa wymienić należy choinka szarego, sieciecha niegłębka i smolika znaczonego. Ostatnimi laty obserwuje się występowanie borecznika rudego.

SZKODNIKI PIERWOTNE STARSZYCH DRZEWOSTANÓW

     Corocznie nadleśnictwo prowadzi monitoring występowania szkodników pierwotnych sosny (jesienne poszukiwania szkodników pierwotnych sosny, kontrola występowania brudnicy mniszki, odłowy na opaskach lepowych). Do najważniejszych szkodników należą: brudnica mniszka, barczatka sosnówka, poproch cetyniak, strzygonia choinówka, siwotek borowiec, osnuja gwiaździsta i boreczniki.

     Na terenie nadleśnictwa problemem było i jest cykliczne zagrożenie drzewostanów sosnowych gradacjami (czyli masowym występowaniem) ze strony brudnicy mniszki, której liczebność ograniczono stosując głównie preparaty biologiczne z użyciem metody lotniczej. Opryski przeprowadzono w roku 1994, 2001, 2003, 2004, 2014 i 2018 na łączną powierzchnię ponad 17 000 ha.

SZKODNIKI WTÓRNE

     Szkodniki wtórne to owady głównie uszkadzające drewno, atakują drzewa osłabione już innymi czynnikami. Największe znaczenie na terenie Nadleśnictwa Świętoszów mają: cetyniec większy, drwalnik paskowany oraz przypłaszczek granatek. Ostatnie lata suszy wpłynęły także na zwiększoną aktywność kornika drukarza, który głównie atakuje drzewostany świerkowe. Ograniczanie ich populacji polega głównie na usuwaniu i wywozie drzew przez nie opanowanych. Stosuje się także wykładanie pułapek klasycznych - głównie w odniesieniu do cetyńca. Monitoring występowania szkodników wtórnych prowadzi się na pułapkach feromonowych. Wspomagająco rozwiesza się i czyści budki lęgowe dla ptaków, a zimą prowadzi się ich dokarmianie.

ZAGROŻENIE ZE STRONY ZWIERZYNY

    Najistotniejszym czynnikiem szkodliwym w nadleśnictwie jest zwierzyna. Dominującym sprawcą jest jeleń. Szkody dotyczą głównie zgryzania sadzonek, spałowania (uszkadzania kory) drzew. Od kilku lat rejestrujemy także szkody powodowane działalnością bobrów – podtapianie drzewostanów poprzez budowanie tam na rowach i ciekach wodnych.

Nadleśnictwo minimalizuje wyrządzanie szkód poprzez:
a) Prawidłowe zagospodarowanie obwodów łowieckich
b) Modyfikację zabiegów hodowlanych pod kątem ewentualnych uszkodzeń przez zwierzynę
c) Wykładanie drzew zgryzowych
d) Zabezpieczanie upraw mechanicznie – grodzenia (siatką leśną)
e) Zabezpieczanie upraw i młodników chemicznie – repelenty (środki odstraszające)
f) Regulowanie odstrzałami liczebności zwierzyny w celu utrzymania jej stanów na tzw. poziomie gospodarczo znośnym czyli zapewniającym trwałość upraw leśnych

Powierzchnia drzewostanów uszkodzonych przez zwierzynę:

SZKODY OD GRZYBÓW PATOGENICZNYCH

     Szkody od grzybów patogenicznych - występujące na terenie nadleśnictwa są niewielkie.
W uprawach sosnowych oraz starszych drzewostanach zagrożenie może stanowić osutka sosny. W uprawach dębowych lub z udziałem dębu, szkody może spowodować mączniak dębu.
Na terenie Nadleśnictwa stwierdzono występowanie opieńki oraz huby korzeni.

CZYNNIKI ABIOTYCZNE

USZKODZENIA OD WIATRU

     Mają głównie charakter uszkodzeń mechanicznych (obłamywanie gałęzi, naruszenie systemu korzeniowego, pęknięcia strzał, wiatrołomy, wiatrowały). Najbardziej narażone na szkodliwe działanie wiatru są drzewostany przerzedzone, jednogatunkowe, zaniedbane pod względem pielęgnacyjnym. Na powstawanie szkód od wiatru w szczególny sposób narażone są drzewostany porażone przez opieńkę i hubę korzeni oraz intensywnie spałowane przez zwierzynę.

Na terenie Nadleśnictwa największe szkody wystąpiły w:
- 1997 roku w L-ctwach : Nowoszów i Jeziornik – ok. 2 000 m3 uszkodzonego drewna;
- 2002 i 2003 roku w L-ctwach : Nowoszów, Jeziornik, Lubiechów, Sieraków i Rudawica – ok. 10 000 m3 uszkodzonego drewna;
- 2007 roku (huragan "Cyryl") -  17 000 m3 uszkodzonego drewna, co przekładało się na około 90 000 sztuk połamanych i  wywróconych drzew;
- 2015 roku (silne wiatry w styczniu i kwietniu) – 4 000 m3 uszkodzonego drewna;
- 2017 roku (huragany „Ksawery” i „Grzegorz”) – 6 000 m3 uszkodzonego drewna.

Pozyskanie drewna z przyczyn sanitarnych w latach 2005-2019:

ZAGROŻENIE ZE STRONY ZANIECZYSZCZEŃ PRZEMYSŁOWYCH

Lasy nadleśnictwa zostały zaliczone w części do:
I strefy – słabych uszkodzeń przemysłowych,
II strefy – średnich uszkodzeń przemysłowych.

     Ograniczanie zanieczyszczeń przemysłowych powietrza leży poza kompetencjami LP. Leśnicy konsekwentnie realizują przebudowę drzewostanów, mającą na celu dostosowanie składu gatunkowego do pożądanego na danych typach siedliskowych lasu oraz zwiększenie odporności biologicznej drzewostanu na czynniki zewnętrzne. W tym celu przebudowywuje się lite drzewostany iglaste wprowadzając w zakładanych uprawach co najmniej 20 % udziału gatunków liściastych.

ZAGROŻENIE OD POŻARÓW

     Dużym zagrożeniem dla trwałości drzewostanów Nadleśnictwa są również pożary leśne. Niebezpieczeństwo ich powstania wzmaga militarne użytkowanie części obszarów nadleśnictwa.

Opracowała: Małgorzata Pagórska-Toczek